Ғабиден Мұстафин
Қазақ халқының белгілі жазушысы Ғ.Мұстафин 1902 жылы 29 қарашада Қарағанды облысы, Бұқар жырау ауданы, Сарытөбе ауылында кедей отбасында туған. Болашақ жазушының әкесі мал бағумен айналысқан, сондықтан да оның балалық шағы қарасаң, көз жетпейтін кең далада, Сарыжайлауда өтті. Ол бұл кездерде әкесіне көмектесіп, мал бағумен қатар, ауыл модасынан арапша сауатын да ашты. Ал орыс тіліне оны сол кезде Спасск мыс балқыту заутында табельші болып жұмыс істейтін Жүсіп Мауқымов деген азамат үйретті, үлкен қамқорлық жасады. Соған орай Ғабиден осы зауыт жанындағы орысша-қазақ екі жылдық мектепті бітіріп шықты. Бұдан әрі оқуға мүмкіндігі болмай, туған ауылына қайтып оралады. Ауылда әр түрлі қызметте болып, 1925 жылы білімін көтеру мақсатымен Қызылордаға келеді, мұнда оқуға түсе алмай өлкелік сотқа іс қағаздарын тіркеуші қызметіне орналасады. Жазушылық өнерге құмарлығы осы кезден басталады. Алғашқы әңгімесі «Сәрсен мен Боқаш» (1927 ж.) «Жыл құсы» журналында жарияланған. Тұңғыш әңгімелер жинағы «Ер шойын» (1929 ж.) деген атпен басылып шықты. Ауыл кедейлерінің таптық сана сезімінің ознуы, байларға қарсы күресі әңгімелердің негізгі арқауы болды.
1930 жылы көктемде Қарағандыға ауысып, үш жыл қара жұмыс істеді: слесарь, токарь мамандығын меңгерді. 1938 жылы «Қарағанды пролетариаты» газетінің жауапты секретары қызметіне тағайындалады. Көп кешікпей, Новосибирск қаласында қазақ тілінде «Қызыл ту» атты газетінің шығуына байланысты, сонда жіберіледі. Газет жабылғаннан кейін 1938 жылы Алматыға келеді. 7-8 жыл көркем әдебиеттен қол үзіп кеткенімен, журналистік жұмыста қаламы төселіп, өмір тәжірибесі молайып қалған Ғ.Мұстафин тұңғыш роман жазуға кіріседі. Қарағанды шахтерлерінің өмірінен алынған бұл роман «Өмір, не өлім» 1940 жылы жеке кітап болып басылды. Алғашқыда «Әдебиет майданы» (қазіргі «Жұлдыз») журналдың қатардағы қызметкері (1938-40 ж.), кейіннен редакторы (1940-48 ж.) бола жүріп, жемісті шығармашылық еңбек етті. Ауыл сахналарына арналған бірнеше шағын пьесалар «Айғақ», «Тұтқын», «Күлмеген адам», «Керуен», «Құлаған күз» тәрізді әңгімелер жазды.
Шығармаларының негізгі тақырыбы – өндіріс өмірі мен ауыл тіршілігінің тынысы. Бұрын өндіріс тақырыбына «Алыптың кереметтері» (1936 ж.) очеркі мен «Керуен» (1938 ж.) атты әңгімесін жариялаған автордың «Өмір, не өлім» романы совет әдебиетінде бұл саладағы алғашқы күрделі туындыларының бірі болды. Өз шығармашылығына үлкен жауапкершілікпен қарайтын автор он шақты жылдан кейін осы тақырыпқа қайта оралып, «Қарағанды» романын, 1952 жылы жазды. Бұл романдар қазақ халқының совет өкіметі жылдарында бастан кешкен өзгерісті өмір жолдарын суреттейді. Жазушы оны шығармаларында шынайы отырып, туған халқының тағдыры жайлы толғаныстар жасайды.
Ғұлама жазушының Қазақ совет әдебиетін дамытудағы және қоғамдық қызметіндегі қол жеткен жетістіктері белсенділігі, іскерлігі ескерусіз қалған жоқ. Ол «Ленин» орденімен, «Еңбек Қызыл Ту» және екінші дәрежелі «Ұлы Отан соғысы» орденімен марапатталған.
Ғ.Мұстафин 1953-57 және 1961-64 жылдары Қазақстан Жазушылары одағы бақармасының төрағасы болып қызмет атқарды. Сол кезде ол республика Компартиясы Орталық комитенінің мүшесі, еліміздің және республиканың Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Ғабиден Мұстафин ұзақ және мазмұнды да қызықты өмір кешті. Оның өмір жолында қуаныш–қызықпен қатар қиындықтарда ,ауыртпашықтарда аз кездескен жоқ. Қазір біздің арамызда халық жазушысы, бұрынғы КСРО- ның Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, республика Ғылым академиясының мұше–кореспонденті, жазушылардың халықаралық және одақтық форумдарының қатысушысы Ғ.Мұстафин жоқ. Бірақ оның есімі халық есінде. Болашақ ұрпақ ғұлама жазушыны ешқашан ұмытпақ емес. КСР Министрлер Кеңесінің 1986 жылғы 31-ші наурызындағы қаулысында: Қарағанды және Алматы халық депутаттары облыстық Кенесенінің ұсынысың қабылдап, Қарағанды қаласыныдағы № 83 орта мектеп пен Тельман аудунындағы (қазіргі Бұқар жырау ауданы) «Березняки» ауылына Ғ. Мұстафин есімі берілген.
Әдебиеттер тізімі
Ғ.Мұстафиннің шығармалары:
Мұстафин Ғ Дауылдан кейін // Қазақтың жүз романы: [оқу құралы] / құраст. Р. Нұрғали. - Астана: Фолиант, 2004. - 140-143 б.
Мұстафин Ғ. Дауылдан кейін. - Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет, 1962. - 427 б.
Мұстафин Ғ. Дауылдан кейін: роман. - Алматы: Жазушы, 2009. - 464 б.
Мұстафин Ғ. Дауылдан кейін; суретші А. Рахманов. - Алматы: Жазушы, 1967. - 448 б.
Мұстафин Ғ. Жиырма бес: әңгімелер, очерктер, пьесалар. - Алматы: Жазушы, 1970. - 310 б.
Мұстафин Ғ. Жиырма бес: әңгімелері очерктері пьесалары. - Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет, 1953. - 262 б.
Мұстафин Ғ. Көз көрген. – Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1963. - 300 б.
Мұстафин Ғ. Қадірлі қонақ // Қаһарман 1945-1975: жинақ / ред. Т. Иманбеков; құраст. Қ Жұмағалиев. - Алматы: Жазушы, 1975. - 28 б.
Мұстафин Ғ. Қарағанды: роман. - Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет, 1952. - 391 б.
Мұстафин Ғ. Ой әуендері; құраст. C. Омаров. - Алматы: Жазушы, 1978. - 294 б.
Мұстафин Ғ. Өмір белестері: әңгімелер, очерктер, ой-пайымдар / құраст. Ш. Рақымбекова. - Алматы: Ана тілі, 2012. - 423 б.
Мұстафин Ғ. Өрен тұлға // Сейфуллин С. Көп томдық шығармалар жинағы. - Алматы: Қазығұрт, 2004 - 12 т. - 2013. - 265 б.
Мұстафин Ғ. Шығанақ. - Алматы: Атамұра, 2006. - 205 б.
Мұстафин Ғ. Шығанақ: роман. - Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет, 1951. - 263 б.
Мұстафин Ғабиден Ой әуендері // Мүсірепов Ғ. Әдебиет туралы: ғылыми басылым / Ғ. Мүсірепов, Ғ. Мұстафин ; ҚР білім және ғылым министрлігі. - Алматы: Әдебиет әлемі, 2012. - 274-399 б.
Мұстафин Ғ. Бес томдық шығармалар жинағы: романн. - Астана: Елорда, 2003Т.2 : Қарағанды. - 400 б.
Мұстафин Ғ.Көп томдық шығармалар жинағы. - Астана: Елорда, 2002.
Т. 1: Шығанақ: роман; Миллионер. - 386 б.
Мұстафин Ғ. Көп томдық шығармалар жинағы. Астана: Елорда, 2003 - Т.2: Қарағанды. - 400 б.
Мұстафин Ғ. Таңдамалы шығармалар : роман.
1. т: Шығанақ. Миллионер. - Алматы: Жазушы, 1970. - 399 б.
2 т.: Қарағанды. - Алматы: Жазушы, 1971. - 423 б.
3 т: Дауылдан кейін. - Алматы: Жазушы, 1972. - 468 б.
4 т: Көз көрген: әңгімелер, очерктер, пьесалар. - Алматы: Жазушы, 1973. - 574 б.
Мұстафин Ғ. Таңдамалы шығармалар.
1 т: Шығанақ. Миллионер. - Алматы Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет, 1955. - 386 б.
2 т: Қарағанды. - Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет , 1955. - 411 б.
Мұстафин Ғ. Шығармалар жинағы: Бес томдық.- Алматы: Жазушы, 1981.
Т. 1. Шығанақ: Роман.- Алматы: Жазушы, 1981.- 383 б.
Т. 2. Қарағанды: Роман.- Алматы: Жазушы, 1982.- 384 б.
Т. 3. Дауылдан кейін: Роман.- Алматы: Жазушы, 1982.- 423 б.
Т. 4. Көз көрген: Роман, Пьесалар.- Алматы: Жазушы, 1983.-406 б.
Т.5. Әдеби сын мақалалар, әңгімелер, очерктер. – Алматы: Жазушы, 1984.- 400 б., портр.
Мұстафин Ғ. Шығармалары ] / Ғ. Мұстафин ; ақылдастар алқасы Б. Әбдішев ; жауапты хатшы С. Ақсұңқарұлы ; жауап. ред. Қ. Құрмансейіт ; Қарағанды облысының әкімдігі. - Астана: Фолиант, 2013.
1 т.: Романдар. - 487 б. Мазмұны: Шығанақ. - Б. 5-227, Көз көрген. - Б. 228-487 б.
2 т.: Қарағанды : роман. - 430 б.
3 т.: Дауылдан кейін: роман. - 478 б.: портр.
***
Мұстафин Ғ. Алғашқы сапар // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 3-4 б.
Мұстафин Ғ. Дауылдан кейін // Жұлдыз. - 1958. - № 6. - 3-58 б.
Мұстафин Ғ. Қазақ совет әдебиетінің жәйі және міндеттері // Әдебиет және искусство. - 1954. - № 10. - 80 б.
Мұстафин Ғ. Қарағанды: роман // Әдебиет және искусство. - 1951. - № 2. - 1 б.
Мұстафин Ғ. Миллионер // Әдебиет және искусство. - 1948. - № 2, 4. - 1 б.
Мұстафин Ғ. Туған жерде (Үзінді) // Орталық Қазақстан.- 1999.- 11 желтоқсан
Мұстафин Ғ. Тұрар менің рухымды көтерген адам; қағазға түсірген Б. Айнабеков // Жұлдыз. - 2013. - № 9. - 168-170 б.
Ғабиден Мұстафин туралы әдебиеттер:
Ақмұқанова Б. Көркем әңгімедегі коллективтендіру тақырыбы (1927-1930) // Қазақ совет әдебиетінің мәселелері = Вопросы казахской советской литературы. II том / ред.: Е. Ысмайылов, Е Лизунов, С. Сейітов. - Алматы: Қазақ ССР Ғылым академиясы, 1960. – 91-99 б.
Ақыш Н. Б. Қазақ прозасындағы ұжымдастыру шындығы және көркемдік шешім: автореферат. - Алматы: [б. и.], 2004. - 32 б.
Атымов М. Идея және композиция: /Ғ.Мұстафиннің романдарының идеясы мен композициясының бірлігі туралы/- Алматы, 1970.- 6, 91, 93, 159, 190, 180-184 б.
Әбілхамитқызы Р.Ғ. Мұстафиннің әдеби сыншылық көзқарасы: автореферат / Р.Әбілхамитқызы. - Астана: б.ж., 2003. - 27 б.
Әдеби Қарағанды: библиографиялық әдебиеттер көрсеткіші / Қарағанды обл. ғылыми-әмбебап кітапханасы; Құраст.: Г.Н.Умбединова. - Қарағанды: б.ж., 2000. - 89 б. - (Облыстық кітапхана-өлкетану орталығы). - Б. ж.
Әдібаев Х. Ғабиден туралы сөз // Әдібаев Х. Уақыт және суреткер. - Алматы: Жазушы, 1967. – 69-86 б.
Әдібаев Х. Ғабиден туралы сөз. // Уақыт және суреткер.- Алматы. 1967.- 69-86 б.
Әлімбаев М. Қарадан шыққан хандай-ды (Ғабиден Мұстафин жайындағы естеліктен) Әлімбаев М. Толқыннан толқын туады: (қазақ әдебиеті қайраткерлері шығармашылығына арналған зерттеулер, эссе, естеліктер) / М. Әлімбаев. - Алматы: Қазақ ун-ті, 1992. – 78-85 б.
Әшімбаев С. Парасатқа құштарлық: /Ғ.Мұстафин туралы әдеби сын мақалалар/.- Алматы, 1985.- 35-36 б.
Базарбаев М., Нарымбетов Ә. Проза. // Ерлік пен еңбек дастаны.- Алматы, 1984.- 130-151 б.
Бексейіт С. Ғабаңның ғибратты ғаламы // Бексейіт С Ғасырластарым. - Қарағанды: Арко, 2005. – 84-90 б.
Бердібаев Р. Биік парыз туралы/.- Алматы, 1980.- 16, 17, 18, 66 б.
Бердібаев Р. Дәуір жыршысы // Замана сазы: Зерттеулер мен мақалалар.- Алматы, 1985.- 239-254 б.
Бердібаев Р. Өмірден оқыған жазушы // Бердібаев Р. Дәстүр тағлымы. - Алматы : Жазушы, 1973. – 215-220 б.
Ғабиден Мұстафин (1902-1985) // Қазақ әдебиеті: хрестоматия: 11 сыныпқа арналған / құраст.: Ұ. Асылов, Ә. Дайырова, Р. Батталова. - Алматы: Мектеп, 2001. – 339-358 б.
Ғабиден Мұстафин (29.11.1902-20.01.1985) // Бұқардан бүгінге дейін: антологиялық жинақ / Бұқар жырау ауданының әкімдігі, "Бұқар жырау ауданының орталықтандырылған кітапханалар жүйесі" ММ ; құраст.: М. Асқарова, Г. Түспекова. - Қарағанды: Экожан, 2018. - 115-120 б.
Ғабиден Мұстафин //Қазақ әдебиетінің тарихы: көп томдық басылым. - Алматы: Ғылым, 1961 - 1967. – 3 т.: Қазақ совет әдебиетінің тарихы, 2-ші кітап. - 1967. 191-435 б.
Ғабиден Мұстафин 1902 ж. // Орталық Қазақстанның жазушылары: методикалық - библиографиялық материалдар. - Қарағанды : [б. и.], 1973. – 31-33 б..
Ғабиден Мұстафин атындағы жас қаламгерлер байқауына ұсынылған әңгімелер жинағы / Қарағанды облысының әкімдігі, Қарағанды облысының тілдерді дамыту жөніндегі басқармасы, Қарағанды облыстық тілдерді оқыту орталығы; ред. М. Ж. Сыздықов; алғы сөздің авт. Х. Омаров. - Қарағанды: [Қарағанды обл. тілдерді оқыту орталығы], 2012. - 141 б.
Ғабиден Мұстафин және қазіргі қазақ прозасы: Ғ. Мұстафиннің 100 жылдық мерейтойына арналған Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның мақалалар жинағы. - Қарағанды: ҚЭУ, 2002.
Ғабиден Мұстафин туралы естеліктер / құраст. А. Жақсыбай. - Астана: Елорда, 2001. - 312 б.
Дала классигі - Ғабиден Мұстафин / құраст. С. Алпысов, К.Н. Жұмабеков. - Қарағанда: Қарағанды облыстық мәдениет департаменті, 2002. - 73 б.
Дәдебаев Ж. Ғабиден Мұстафин. - Алматы: Мектеп, 1989. - 92 б.
Ергөбек Қ. Қайрат пен еңбек қаламгері (Ғабиден Мұстафин шығармасы жайлы мөлтек сыр) // Ергөбек Қ.Қарасөз: қазақ прозасы туралы ойлар. - Алматы: Ел-шежіре, 2013. – 46-51 б.
Жақсыбаев А. Біліп жаз, сүйіп жаз // Сөзстан: әдеби-сын мақалалар, қаламгерлік кескіндемелер. 6-кітап / құраст. Б. Сарбалаев. - Алматы: Жалын,1985. – 164-190 б.
Жақсыбаев А. Біліп жаз, сүйіп жаз дейтін еді // Жақсыбаев А. Жаны жайсаң жақсылар: естеліктер, сапарлар, ой-толғамдар. Жақсыбаев; ред. А. Ашанова. - Алматы: Білім, 2006. - 25-55 б.
Кәкішев Т Бәйтерек // Кәкішев Т. Дәуір дидары - Алматы:Жазушы, 1985. – 218-241 б.
Кәкішев Т. Бәйтерек // Кәкішев Т. // Кәкішев Т. Көптомдық шығармалар жинағы. - Алматы: Қазығұрт, 2013 - 5 т. - 2013. 259-268 б.
Кәкішев Т. Дәуір дидары: /Ғ.Мұстафин шығармашылығы туралы ойлар/.- Алматы, 1985.- 37, 77, 85, 87, 88, 113, 119, 121 б.
Қабдолов З. Сөз өнері. Әдебиет теорияның негіздері: /Ғ.Мұстафиннің романдары туралы/.- Алматы, 1982.- 111, 148, 185, 246, 341, 356, б.
Қайырбеков Ғ. Ғабиден Мұстафин // Қайырбеков Ғ. Алыс та жақын жағалаулар: әдеби портреттер. - Алматы: Білім, 2001. – 109-117 б.
Қанапина С. Ғ. Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің танымдық бейнелілігі: (Ғ. Мұстафин, С. Мұқанов шығармалары негізінде): автореферат. - Алматы: [б.ж.], 2006. - 30 б.
Қара шаңырақтың іргесін қаласқандар // Орталық Қазақстан. Бұрын, кеше және бүгін: ақпараттық анықтамалық / құраст. А. Жанғожин. - Қарағанды: Арко, 2011. - 18 б.
Қаратаев М. Ғабиден Мұстафин (1902 жылы туған) // Қаратаев М. Қазақ совет әдебиеті: жоғары оқу орындарының филология факультеттеріне арналған оқулық / М. Қаратаев, Т. Нұртазин, С. Қирабаев. - 2-ші рет тол. бас. - Алматы: Мектеп, 1971. – 463-493 б.
Қаратаев М. Зерделі суреткер. // Революция рухымен.- Алматы, 1978.- 206-217 б.
Қаратаев М. Сарабдал суреткер //Қаратаев М. Ізденіс іздері: әдеби - сын мақалалар. - Алматы: Жазушы, 1984. – 268-280 б.
Қаратаев М. Соңғы сөз // Қаратаев М. Социалистік реализмнің қазақ прозасында қалыптасуы / М. Қаратаев ; ред. М. Дүйсенов. - Алматы: Ғылым, 1965. - 398 б.
Қирабаев Ғабиден Мұстафин //С. Қирабаев С.Екі томдық шығармалар жинағы. - Алматы: Жазушы, 1992 - 2-том: Сын мақалалар мен зерттеулер. – 280-297 б.
Қирабаев С. Ғабиден Мұстафин (1902-1985) // Қирабаев С. Шығармалары: ғылыми басылым / Б. Әбдішев; ред. Қ. Асанов; Қарағанды облысының әкімдігі. - Астана: Фолиант, 2013- (Сарыарқа кітапханасы). - 2 т.: Әдеби зерттеулер, сын мақалалар. - 2013. – 231-276 б.
Қирабаев С.Соғыс және әдебиет // Қирабаев С. Революция және әдебиет: мақалалармен зерттеулер. Екі томдық.Т.1. - Алматы: Жазушы, 1977 Т.:1 Революция және әдебиет.-117-148 б.
Мұстафин Ғабиден // Жамбыл: энциклопедия / құраст. Н. Мауытов [и др.]. - Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2016. - 386 б.
Мұстафин Ғабиден // Советтік Қазақстан жазушылары: Био-библиогр. анықтамалық.- Алматы, 1987.- 429-431 б.
Нұрғалиев Р. Ғабиден Мұстафин. // Қазақ революциялық поэзиясы.- Алматы, 1987.- 66-68 б.
Нұрқатов А Уақыт және суреткер // Нұрқатов А. Жалғасқан дәстүр: зерттеулер, мақалалар / А. Нұрқатов. - Алматы: Жазушы, 1980. – 298-304 б.
Нұрқатов А. Толысқан талант // Нұрқатов А. Мұхтар Әуезов творчествосы. - Алматы: Жазушы, 1965. – 365-371 б.
Нұрпеисов Ә.Ғабиден Мұстафин немесе еңбекқор бал арасы // Нұрпеисов Ә Шығармалар жинағы: 4 томдық. - Алматы: Жазушы, 1981 - 1982. 4 т.: Жүрегі тола жыр еді : әдебиет жайында толғаулар. - 1982. – 29-36 б.
Нұрпейісов Ә. Ғабиден Мұстафин немесе еңбекқор бал арасы // Нұрпейісов Ә. Толғау = Раздумье. - Алматы: Жазушы, 1972. – 19-26 б.
Нұртазин Т. Жаңа тақырыпты жырлау проблемасы // Нұртазин Т. Жазушы және өмір: (С. Мұқановтың творчествосы және қазақ әдебиетінің бірсыпыра мәселелері жайында зерттеу) / Т. Нұртазин. - Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1960. – 268-312 б.
Октябрь жыры (1917-1977): әңгімелер, өлеңдер, очерктер / құраст. Б. Ысқаков, Ә. Ахметов. - Алматы: Жазушы, 1977. - 536 б.
Райымбеков Ә Белестер биігінде // Райымбеков Ә. Қазақ поэзиясындағы жұмысшы образы: зерттеу. - Алматы: Жазушы, 1971. – 89-130 б.
Сейдімбек А. Мұстафин Ғабиден // Сейдімбек А. Шығармалары: алты томдық. - Астана: Фолиант, 2010 - 5 т.: Мақалалар, пікірлер, сұхбаттар. - 2010. – 552-553 б.
Серғалиев М. Сөз сарысы.- Алматы, 1989.- 65, 93, 102, 108 б.
Талжанов С. Ғабиден аға туралы // Талжанов С. Өткен күндер сөйлейді: естеліктер мен шежіре әңгімелер/ құраст. Ж. Талжанова. - Алматы: Жазушы, 1979. – 187-198 б.
Хасенов М Дәуір тынысы және замандастар бейнесі // Хасенов М. Ұнамды образ және типтендіру. - Алматы: Ғылым, 1965. – 207-270 б.
Хасенов М. Ғабиден Мұстафиннің шеберлігі. - Алматы: Қазақ ССР-нің "Ғылым" баспасы, 1987. - 136 б.
Шаймерденов С. Жаңалық тынысы // Шаймерденов С. Әдеби толқындар. - Алматы: Жазушы, 1986. – 42-63 б.
Шалабаев Б Ғабиден Мұстафиннің повестері мен романдары // Шалабаев Б. Қазақ романының тууы мен қалыптасу тарихы. - Алматы: Мектеп, 1983. – 175-188 б
Шалабаев Б. Ғабиден Мұстафиннің повестері мен романдары // Шалабаев Б. Қазақ романының тууы мен қалыптасуы. - Алматы: Жазушы, 1990. – 277-304 б.
Шалабаев Б. Ғ.Мұстафиннің повестері мен романдары. // Қазақ романының тууы мен қалыптасуы.- Алматы, 1990.- 277-304 б.
Шәбжантайқызы М. Мұстафин шығармаларындағы халықтық сипат // Шәбжантайқызы М. Шығарма-тілі дана, іші сара бабалар мұрасының айнасы 11-сынып бағдарламасы бойынша. - Көкшетау: Келешек-2030, 2002. – 83-91 б.
Ысқақұлы Д. Мұралардың ең қымбаты – сөз // Ысқақұлы Д.Сынталқы. - Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 228-250 б.
Ысқақұлы Д. Мұстафин Ғабиден // Ысқақұлы Д Қазақ әдебиеттанушылары: энциклопедиялық анықтамалық / Д. Ысқақұлы; Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі, Ақпарат және Мұрағат комитеті. - Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2013. – 326-327 б.
Ысмайлов Е. Творчестволық өрлеу жылдары // Ысмайлов Е. Әдебиет жайлы ойлар: ақындық өнер мен ақындар туралы - Алматы: Жазушы, 1968.240-259 б.
***
Ағманова Ш. Ғ. Мұстафин. Адам. Өмір // Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде = Казахский язык и литература в русской школе. - 2015. - № 9. - 106-109 б.
Адамбаева Ж. Оқу орыс тілінде жүретін мектептерде қазақ әдебиетін оқытудың әдістемесі // Казахский язык и литература в русской школе. - 2003. - №6. - 4-30 б.
Ақын А. Дүлділі дархан даланың / А.Ақын, Е.Балташұлы, С.Алпысұлы, Т.Майбас, С.Жанысбай // Орталық Қазақстан. - 2002. - 20 қараша. - 1-7 б.
Ақын А. Мектептегі мұражай // Орталық Қазақстан. - 2006. - 13 мамыр. - 16 б.
Алиханов Ш. Мұстафиннің шығармашылық шеберлігі // Ақиқат. - 2008. - №7. - 83-85 б.
Алпысбаев Қ. Абай және Мұстафин // Егемен Қазақстан. - 2020. - 8 маусым (№ 109). - 6 б.
Алпысов С. Дала классигі // Қазақ әдебиеті. - 2002. - 15 қараша. - 8-9 б., Орталық Қазақстан. - 2002. - 10, 13, 17, 20 шілде; 7, 11, 14 қыркүйек; Жұлдыз. - 2002 . - №11. - 12-31 б .
Алпысұлы С. Арман заман ардагері // Азия Транзит. - 2003 . - №10. - 40-43 б.
Алпысұлы С. Жауыртау қойнын жаңғыртып // Орталық Қазақстан.- 1992.- 15 қазан.
Ахмет Ө. Уақыт перзенті // Орталық Қазақстан.- 1992.- 9 қаз.
Ахметова Қ. Өмір жыршысы // Сарыарқа. - Ботақара. - 2002. - 3 тамыз.
Әбжанов Т. Нұрлы бейне // Советтік Қарағанды. - 1962. - 29 ноябрь (№ 282). - 3 б.
Әбілхамитқызы Р. Ғ.Мұстафин мақалаларындағы қаламгерлердің шығармашылық келбеті // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. - 2003. - №9. - 170-174 б.
ӘбілхамитқызыР. Ғ.Мұстафиннің сыншылық ой-пікірлері // Ұлт тағылымы. - 2003. - №4. - 122-125 б.
Әбішев Ә. Айтпай кетті демесін арттағылар // Қасым. - 2019. - № 3. - 103 - 172 б ; №4. - 139-199 б.
Әлім Қ. Қарғалыға қар қалың түскен еді // Егемен Қазақстан. - 2002. - 12 қараша. - 6 б.
Әлімбаев М. Қарадан шыққан қандай // Орталық Қазақстан.- 1990.- 12, 13 қаңтар.
Әлімбаев М. Тағлымы мол ұстаз // Жалын.- 1987.- № 3 .- 20 б.
Әлімқұлов Т. Жақсы аға // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 2 б.
Бейғамқызы К. Ғабең деп Сарыарқасы ән салады // Сарыарқа. - Ботақара поселкасы. - 2012. - 21 сәуір (№ 16). - 1,8 б.
Бейғамқызы К. Көңілді тербеткен көрме // Орталық Қазақстан. - 2012. - 22 мамыр (№ 83). - 2 б.
Бексейіт С. Бәйтерек // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 7 б; Азия транзит. - 2002. - №11. - 9 б.
Бексейіт С. Ғабаңның ғибратты ғаламы / С. Бексейіт // Орталық Қазақстан. - 2012. - 22 қыркүйек (№ 160/161). - 3 б., Азия Транзит. – 2002 . - №12. - 26-28 б.
Бердібаев Р. Замана жаршысы. // Жұлдыз.- 1982.- № 11.- 182-189 б.
Бөдешев Ж. Ғабиден Мұстафиннің портреті // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 7 б.
Валиханов Ш. «Дауылдан кейін» романы көркемдік танымда // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. - 2008. - №2. - 228-231 б.
Валиханов Ш. Шығанақ жайлы бірер сөз // Ақиқат. - 2012. - № 11. - 136-138 б.
Валиханов Ш. «Дауылдан кейін» романындағы нақыл, тұрақты тіркес, фразеологизм қолданыстары // Ақиқат. - 2009. - № 9. - 87-88 б.
Валиханов Ш. Ғабиден Мұстафиннің көркем очерк жазу шеберлігі // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2008. - №1. - 47-50 б.
Валиханов Ш. Темірғали Нұртазин Ғабиден Мұстафиннің "Шығанақ" романы жайлы // Ақиқат. - 2007. - №12. - 86-88 б.
Валиханов Ш. Шығарма ажары – тіл // Жалын. - 2008. - №6. - 74-76 б.
Ғабиден Мұстафин – Мұхтар Шаханов. Рухани байлықсыз халық жоқ // Мәдениет және тұрмыс.- 1989.- №12.- 14 б.
Ғабиден Мұстафин: Жауқазын буынға хат // Қазақстан ZAMAN. - 2002. - 8 қараша. - 5 б.
Ғалым Қ. Орталықта сайраған ізі жатыр // Орталық Қазақстан. - 2022. - 6 қаңтар (№ 1). - 1 б.
Даланың дарқан жыршысына // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 1 б.
Дәрібаев Ж. Ғабеңмен жүздесіп, сөзін тындағанбыз // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 7 б.
Досанов С. Дара туған даналардың бірі еді… // Орталық Қазақстан.- 1992.- 9, 10 қазан.
Елеукенов Ш. Ғ.Мұстафин: Адамшылық деген ұлы сөзді айта бергеннен гөрі көрсете берген жақсырақ // Жас Алаш. - 2002. - 24 желтоқсан. - 4 б.
Елжанов Ж. Асыл аға - алып тұлға // Сарыарқа. - Ботақара. - 2002. - 16 қараша. -7 б.
Жазушы Ғабиден Мұстафинді Еңбек Қызыл Ту орденімен награтдау // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 1 б.
Жақсыбаев А. Замана сырын сезгендей... // Қазақстан ZAMAN. - 2002 . - 20 қыркүйек(N38). - 11 б.
Жақсыбаев А. Көз көрген еді // Парасат. - 2002. - №11. - 9-11,27 б.
Жақсыбаев А. Көрегең еді // Ақиқат. - 2002. - №11. - 53-59 б.
Жақыпов Ж. Сөзден қымбат мұра жоқ // Орталық Қазақстан. - 2002. - 30 тамыз. - 10 б.
Жанғожин А. Кешегі кеніш көркем әдебиетте // Орталық Қазақстан. - 2003. - 13 желтоқсан. - 3 б.
Жанғожин А., Лұқпан Е. Бассейнмен бірге өскен басылым // Орталық Қазақстан.- 2001.- 1 мамыр
Жармағамбетов Қ. «Миллионер» туралы // Социалистік Қазақстан. - 1949. - 16 февр. (№ 32). - 2 б.
Жас қазақ әніне-60 жыл // Жас Алаш. - 2004. - №24. - 5 б.
Жиенбаев С. Қос бәйтерек // Жалын.- 1987.- № 3.- 23 б.
Жуанышпаева С. Ономастикалық кеңістіктегі поэтонимдердің этно -танымдық сипаты // Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының Хабарлары. Тіл, әдебиет сериясы = Известия Национальной Академии Наук Республики Казахстан. Серия филологическая. - 2008. - № 6. - 54-57 б.
Жуанышпаева С. Поэтонимдердің лингвомәдени фондық негіздері // Ұлағат. - 2009. - № 4. - 124-129 б.
Жуанышпаева С.Ж. Жер-су атауларының ұлттық таныммен байланысы // ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы = Вестник КазНУ. Серия филологическая. - 2011. - № 2. - 93 - 95 б.
Жұмағалиев С. Шығанақ ауылының шашуы // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 3 б.
Жұмағұл С. Ұлттық мүдденің мұзжарғыш кемесі // Орталық Қазақстан. - 2002. - 8 мамыр.
Жұмағұл С. Сыншыл ойлар // Азия Транзит. - 2002 . - №11. - 42 б.
Жұмағұлов Қ. Жаңашыл жазушы // Советтік Қарағанды. - 1962. - 29 ноябрь (№ 282). - 3 б.
Жұмағұлов С. Жазушының бір сәті // Орталық Қазақстан.- 1992.- 7 қараша
Жұмағұлова М. А. Қарағанды романындағы көркемдеуіш құралдар // Білім. - 2007. - №4. - 37-40 б.
Иманов Р. Ғабеңнің Батыс Сібірде болуы // Мысты өңір. - 2003. - 7 ақпан. - 12 б.
Кекілбаев Ә. Аласармас асқар // Жалын.- 1987.- № 3.- 22 б.
Кекілбайұлы Ә. Өнеріне өмірі сай ерен Ә. Кекілбайұлы // Егемен Қазақстан. - 2002. - 19 қараша. - 4 б.
Кәренов Р. Әдебиетіміздің асқар тауы // Азия Транзит. - 2002 . - №11. - 4-7 б.
Кәренов Р. Әдебиетіміздің жарық жұлдызы // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 5-9 б.
Кәренов Р. Көркем сөздің хас шебері // Азия Транзит. - 2002 . - №2. - 19-24 б.
Кәренов Р. Өлмейтұғын артына сөз қалдырған...// Ақиқат. - 2002 . - 9. - 88-95 б.
Кәрібаева Б. Алыптар тобының ақ алмасы // Орталық Қазақстан. - 2002. - 4 желтоқсан. - 10 б.
Колыш В. Жерлесіміз – ғұлама жазушы // Орталық Қазақстан.- 1992.- 3 шілде
Колыш В. Тамыры тереңге жайылған // Орталық Қазақстан.- 1992.- 7 қазан
Қабдолов З. Шеберлер тағлымы //Қазақ әдебиеті.- 1992.- 13 қараша
Қабышұлы Ғ. Адамның кейбір кездері // Жұлдыз. - 2002 . - №6. - 78-106 б.
Қабышұлы Ғ. Шапағат // Сыбайлас жемқорлықпен күрес саясаты = Антикоррупционная политика. - 2016. - № 6. - 16-17 б.
Қадырбайұлы С. Бәйтерек // Орталық . Қазақстан.- 1992.- 21 наурыз
Қазақ сөзінің қарашаңырағы / І. Жансүгірұлы [және т. б.] // Қазақ әдебиеті. - 2014. - 24-30 қазан (№ 45). - 5-8 б.
Қалиев С. Қ. Ұмытылмас үш кездесу // Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика = Этнопедагогика в системе образования. - 2008. - № 6. - 3-10 б.
Қанафин Н. Қоғам құрметі // Орталық Қазақстан. - 2018. - 28 маусым (№ 70). - 3 б.
Қарағанды облысы. Қарағанды облыс әкімі. Ғабиден Мұстафиннің 100 жылдығына арналған шаралар туралы // Орталық Қазақстан. - 2002. - 7 тамыз. - 2 б.
Қарағанды облысы. Облыстық Мәслихат. Бұқар жырау ауданы Токаревка кентін Ғабиден Мұстафин кентіне қайта атау туралы / Қарағанды облысы. Облыстық Мәслихат // Орталық Қазақстан. - 2003. - 5 қаңтар. - 2 б.
Қараев М. Әңгемеден арна алған // Жұлдыз.- 1982.- №. 11.- 198-202 б.
Қаражігітов А. Қайран заңғарым – ай! // Орталық Қазақстан.- 1992.- 3 тамыз
Қаражігітов А. Ұлы суреткердің бір сапары // Орталық Қазақстан. - 2002. - 23 қазан. - 11 б; Сарыарқа. - Жезқазған. - 2002. - 25 қыркүйек (№ 111). - 2 б ; 27 қыркүйек (№ 112). - 3 б.
Қасқабасов С. Ғ.Мұстафин: Біз ұлтшылдықпен күрестік, сендер ұлтсыздықпен күресіңдер // Егемен Қазақстан. - 2002. - 3 желтоқсан. - 4 б.
Қашқынов Ж. Ғабиден аға – ұлағатты дана // Орталық Қазақстан. - 2002. - 12 қазан. - 10 б.
Қирабаев С. Ғабиден Мұстафин // Ана тілі. - 2020. - 30 қаңтар - 5 ақпан (№ 4). - 1,9 б.
Қирабаев С. Дара тұлға еді // Жұлдыз.- 1989.- №1.- 188-195 б.
Қирабаев С. Заман суреткері // Жалын.- 1987.- № 3.- 21 б.
Қирабаев С. Замана жыршысы // Егемен Қазақстан.- 1992.- 2 желтоқсан
Қирабаев С. Ғабиден туралы сөз // Егемен Қазақстан. - 2002. - 24 желтоқсан. - 4 б.
Қонысова М. Ұлылар достығына арналған кеш // Қазақстан мектебі. - 2012. - № 8. - 58-60 б.
Қуандықов Қ. Өмір поэзиясы сахнада // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 3 б.
Қуат Д. Қайрат Ғабиденұлы: Менің әкем өзінің кейіпкерлеріне ұқсайтын // Қазақ әдебиеті. - 2002. - 15 ноября. - 7 б.
Қуатбек Е. Ғабеңнің немересі // Арқа ақшамы. - 2014. - 25 қыркүйек (№ 37). - 5 б.
Қуатбек Е. Ғабеңнің немересі [Электрондық ресурс] // Тil & Ruh. - 2014. - 7 қазан (№10). - 38 б.
Қуатбек Е. Ғабиден ғаламшары // Арқа ақшамы. - 2021. - 10 маусым (№ 22). - 9 б.
Құлпейісов Е. Ғабиден Мұстафиннің қанатты сөздері // Орталық Қазақстан. - 2003. - 25 қаңтар. - 14 б.
Құрметті Ғабиден: өлең // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). –
Лекеров Қ. Талант иесі // Советтік Қарағанды. - 1962. - 29 ноябрь (№ 282). - 3 б.
Лұқпан Е. «Орталық» - Ғабекеңнің ұшқан ұясы // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 3-7 б.
Лұқпан Е. Ғабиденнен Ғаббасқа дейін // Орталық Қазақстан. - 2006. - 20,25 мамыр, 8,24 маусым 3,5 б.
Майтанов Б. "Көз көрген" және көзқарас // Қазақ әдебиеті. - 2002. - 13 қыркүйек. - 5 б.
Марков Г. Дала жыршысы // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 2 б.
Мәмбетов І. Көңілім: өлең // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 2 б.
Молдағалиев Ж. Талабы биік жан еді // Жалын.- 1987.- № 3.- 17 б.
Момынұлы П. «Жас қазақ» әні жайлы үзік сыр // Ана тілі. - 2012. - 9-16 мамыр (№ 19). - 1,3 б.
Момынұлы П. "Жас қазақ" әні қалай туған? // Жас Алаш. - 2004. - №85. - 3 б.
Мурынбаева Б. Ғабиден Мұстафиннің шығанақ романындағы кейіпкер бейнесі // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2020. - № 6. - 37-46 б.
Мүтиев З. Алыптар айтқан мәнді сөз // Ақиқат. - 2010. - № 7. - 90-93 б.
Мұртаза Ш. Көз көрген // Түркістан. - 2002. - 13 маусым.
Мұртаза Ш. Сары бала // Қазақ әдебиеті.- 1992.- 21 ақпан
Мұстафин Ғ. Ғабит туралы бірер сөз / Р.Кәренов // Азия Транзит. - 2002. - №11. - 8-9 б.
Мұстафин Ғ. Ғабит туралы бірер сөз // Азия Транзит. - 2002 . - №11. - 8-9 б.
Мұстафина Ғ. «Суретімен отырамын»: Жазушы Ғ.Мұстафиннің Құдай қосқан қосағы Зейне әжемен сұхбат // Парасат. - 2001. - №4. - 16-18 б.
Мұстафина З. «Кірлетпей кетті жүректі…» /Жазып алған Т.Жақыпов/ // Жалын.- 1987.- № 3.- 30-34 б.
Мұхаметжанов Қ. Табиғаты өзгеше талант // Жалын.- 1987.- № 3.- 19 б.
Мырзалиев Қ. Сары шал // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 3 б.
Найманбай А. Р. Етістіктердің қарама-қарсы мәнде жұмсалуы // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. - 2005. - №7. - 67-70 б.
Нарымбетов Ә. Ғ.Мұстафиннің «Дауылдан кейін» романы туралы // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. - 2007. - №4. - 3-5 б.
Несіпбай А. Дауысы дәуірмен ұласқан қаламгер // Егемен Қазақстан. - 2002. - 19 қараша. - 4 б.
Нүрпейісов Ә. Сарабдал қаламгер // Сарыарқа.- 1992.- 22 ақпан
Нүсіп А. Екінші өмір немесе өлмейтін кейіпкер // Қазақ әдебиеті. - 2015. - 8-14 мамыр (№ 17/18). - 3 б.
Нұрмағамбетов Д. Нұсқа сөздің ұстазы // Дала дидары.- 1992.- 28 қараша, 4 желтоқсан
Нұрмұқанов Х. Ғабекеңнің тілі туралы // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 8 б.
Нұрпейісов Ә. Азамат аға // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 2 б.
Нұрпейісов Ә. Сарабдал қаламгер // Жалын. - 1987. - № 3. - 17 б.
Нұрша Р. Суреткердің көрмесі ашылды // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 2 б.
Омарбекова Ж. Асыл сөз зергері // Орталық Қазақстан. - 2012. - 19 мамыр (№ 81/82). - 8 б.
Оразалиев С. Жүректің көзі ашылса // Жұлдыз.- 1982.- № 11.- 189-197 б.
Өмірбек Ж. Өмір – оның ұстазы // Халық кеңесі.- 1992.- 1 желтоқсан
Өтегенова С. Шығанақ қалай жазылды? // Жалын. - 1987. - № 3. - 24 б.
Райымбекқызы Ж. Жазушы атындағы мектепте // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 3 б.
Рақымжан М. «Ноқтаға басы сыймаған» // Ақиқат. - 2016. - № 12. - 59-70 б.
Рахмадиев Е. Заңғар // Жалын.- 1987.- № 3.- 18 б.
Рахметова Г. Дәуір суреткері // Атамекен. - 2003. - 22 қантар. - 5 б.
Сланов Ғ. Жаны жомарт жазушы // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 2 март (№ 9). - 1 б.
Смағұлов Ғ. Жыр арқауы - Қарағанды // Орталық Қазақстан. - 2002. - 6 ақпан. - 8 б.
Смағұлов Ғ. Кенді өлкенің жыршысы // Орталық Қазақстан. - 2002. - 1 қаңтар.
Смағұлов Ж. «Ұлы сыншы - тарих бар» // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 4-6 б.
Смағұлов Ж. Ғ.Мұстафин және әдеби сын мәселелері // Азия Транзит. - 2002 . - №11. - 40-41 б.
Сүлейменова Г. Өз заманының шежірешісі // Сарыарқа. - Ботақара. - 2002. - 16 қараша.
Сыпатаева М. Біздің үйдің қонақтары // Орталық Қазақстан.-2000.-26, 29 шілде
Тайшыбай З. Ғабекеннің кейбір кездері // Орталық Қазақстан.- 1992.- 10 қазан
Тар жолда тайғақ кешкен / М. Әуезов [және т. б.] // Қазақ әдебиеті. - 2019. - 31 мамыр-6 маусым (№ 22). - 1, 10, 11 б.
Теміртау қаласындағы N5 орта мектепке Ғ.Мұстафиннің есімін беру: Қарағанды обл. Мәслихаттың XXІІІ сессиясының шешімі / Орталық Қазақстан. - 2003. - 5 қаңтар. - 2 б.
Тәжібаев Ә. Ғабиден туралы сөз // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 1-3 б.
Тиыштыбаев А. Арнау // Сарыарқа. - Ботақара. - 2002. - 16 қараша. -5 б.
Тобаяқ Б. Ғабиден Мұстафин // Орталық Қазақстан. - 2002. - 23 қараша. - 10 б.; Азия транзит. - 2002. - № 12. - 27 б.
Тойбек Ж. Ұлыларымызды ұлықтай білейік // Орталық Қазақстан. - 2006. - 20 мамыр. - 10 б.
Тұрысбек Р. Ғабиден Мұстафиннің сыншылық мұрасы // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2003. - №2. - 98-104 б.
Уәлиханов Ш. "Миллионер" повесі - танымал шығарма // Қазақстан мектебі. - 2008. - № 8. - 57-59 б.
Ұлтына ұлағат қалдырған // Қазақ әдебиеті. - 2002. - 22 қараша. - 3,6 б.
Хамзин М. Даланың дара данышпаны // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 3-7 б.
Хамзин М. Даланың дара жампозы // Азия Транзит. - 2002 . - №11. - 10-11 б.
Чайнворд-кроссворд «Ғ.Мұстафин» // Азия Транзит. - 2002 . - 5. - 53б.
Шалқар Ж. Ұлы тұлғаларға - құрмет керек // Орталық Қазақстан. - 2022. - 26 ақпан (№ 23). - 8 б.
Шыныбектегі Қ. Аға рухымен тілдесу // Сарыарқа. - Ботақара. - 2002. - 16 қараша.-5 б.
Шыныбектегі Қ. Сарыарқаның сары даласын - даналығымен тамсантқан Ғабекең тойы // Сарыарқа. - Ботақара. - 2002. - 23 қараша.
Ыбырайұлы С. Жазушының жалғыз нағашысы едім // Орталық Қазақстан. - 2002. - 16 қараша. - 5 б.
Ысқаков Қ. Ағадан кемдік көргем жоқ // Жалын.- 1987.- № 3 .- 24-26 б.
Ысқақұлы Д. Ғ.Мұстафиннің ой өрнектері // Жұлдыз. - 2002 . - №11. - 3-11 б.
Ысқақұлы Д. Ғабиден Мұстафин: "Ойсыз күнім болмайды // Егемен Қазақстан. - 2002. - 13 қараша. - 3 б.
Яшен К. Екі ел арасындағы еңбекші // Қазақ әдебиеті. - 1962. - 29 ноябрь (№ 48). - 2 б.