Құрметті оқырман! Достар!
Қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар, прозаның ауыр жүгін көтеріп, көркем әдебиетке өзіндік сүбелі үлесін қосып келе жатқан қабырғалы қаламгеріміз Өмір Кәріпұлының есімі қалың оқырманға етене таныс.
Өмір Кәріпұлының қаламынан әр жылдарда «Бұрқақ» және «Тайталас» романдары, «Сарыбел сазы», «Атасының баласы», «Ескі тоған», «Серілер мен перілер», «Тамызық», «Сыбаға», «Тұғыр» сынды кітаптар шықты. Ауылдық мектепте жиырма жыл ұстаздық қызмет атқарып, ауданық «Жаңаарқа», «Ақадыр таңы», «Заман» газеттерінде журналистік шеберлігін шыңдады. Облыстың «Жезқазған туы», «Орталық Қазақстан» басылымында очерк- суреттемелері, танымдық мақалалары жиі шығып тұрды. Қаламгердің әңгімелері, өткір мақалалары ұлттық газет «Қазақ әдебиетінде» кесек шығармалары «Жұлдыз» журналында әр жылдарда жарық көрді.
Өмір бойы ата қоныстан тапжылмай, ауыл адамдарының арманы мен мұңын, сағынышын, махаббатын әңгіме- повестеріне арқау етіп келе жатқан қаламгер Өмір Кәріпұлы бүгінде 80 жасқа толып отыр. Жазушыны баршамыздың атынан мерейлі мерейтойымен құттықтаймыз.
Өмір аға, мерейтойыңыз құтты болсын! Қыл қаламмен ғұмырбаяныңызды көтеріңкі леппен биіктете беріңіз демекпіз!
Біздің кітапхана назарларыңызға осы мерейтой аясында «Өнегесі көп Өмір аға» атты жазушының шығармашылығына арналған виртуалды кітап көрмесін ұсынып отыр.
Өмір Кәріпұлының әдебиетке енгізген өрнектерін, өресі биік өнегелерін ғаламтор алдыңызға жайып салады. Ол үшін, тек кітапхана сайтына енсеңіз, ықылас-пейіл бөлсеңіз болғаны. Өмір ағаның сан қырлы шығармашылығымен толық таныса аласыздар!
ӨМІРБАЯН
Балалық шақтың белестері
Балалық шағым алыстағы ауылда, тау арасында өтті. Арқа даласының жатаған таулары бір-бірінен иық асырғысы келгендей жарыса ереуілдеп тұрады. Әрине, олар Алтай мен Алатаудай заңғар емес. Сол жатаған таулар мені бигіне бастады. Оларды айтып шығуға да болады. Бірін атасам екіншісі өкпелеп қалуы кәдік. Дегенмен, басты-бастыларын атап көрейін. Олардың негізгілері - Ақтау мен Ортау, Қызылтау боп келеді. Осылармен деңгейлес Таятқан-Шұнақ, Сарықұлжа, Қоңырқұлжа, Бәйбіше, Қушоқы, Желтау, Қабантау, Айдаһарлы, Өгізтау, Қаратөбе, Әділше - менің көзіме ыстық. Бұлардың кебісінің басына шықтым, жуасын тердім, тау сағызын шайнадым. Тау сағыз керемет қой, шіркін! Оның шырынын ептілікпен еңбектеніп жиясың. Тау сағызды (құм сағыз да болады) ертеңнен кешке дейін шайнасаң дәмі бір кетпейді аузыңнан. Осы таулардың жуасы қандай еді. Нанға қосып, сүтке шылап жегеніңде
кеудең кеңіп сала береді. Тынысың ашылады, мұрныңның сіңбірігі тыйылады.
Жөтелгенді ұмытасың. Тау жуаны көктемде тереді. Сабаудай боп жетілгенде жеген дұрыс. Қышқылтым уыз дәмі сүт татып тұрады. Біздің өңірде Арқа даласында сарымсақ өседі. Сарымсақ кәдімгі пияз бен чесноктың түп негізі. Тау аңғарында, шабындықты сайда жетіледі. Шөбі қою өскен тепсеңде, шилеуітті өзекте бүрленеді. Жаз ортасынан ауа бере толады. Күзде әбден кемеліне келеді. Сол кезде сарымсақты қазып, жинап алу керек. Шешелеріміз сарымсақты нанға орап самса пісіретін. Біздер, балалар, оны нанға қосып, айранға шылап жейміз. Сонда бойыңа төтеннен күш қосылғандай қуаттанып аласың. Сарымсақты шешелеріміз тұздыққа пайдаланады. Етке, кеспе көжеге қосады. Сонда тәбетің ашылып, тағамды тоя жейсің. Сарымсақты жеп өскен баланың тісіне қанқұрт түспейді. Кезі көргіш келеді. Тұмауға беріспейсің. Өкпе дертіне шалдықпайсың.
Саңғыру мен Бүркітті биігін айтпай кетсем, олардың назасына қаламын . Шың деп, құзар деп әсірелеуге аузым бармай отыр. Мен үшін бұл екі биік киелі саналады. Кіп-кішкене кезімнен осы екі биікке көз талдыра қарайтын едім. Сонда менің назарыма шырқау биікте парлаған ірепейсіз ірі құс шалынар еді. Кейде аспан асты әлгі құстардың қанат суылына толып кетеді. Кәдімгі тау қыраны бүркітті мен бала кезімнен көріп өстім. Олардың қанат бүгіп ұя салатын тау биігі - құс саңғырығына малынып тұратындықтан, Саңғыру аталыпты. Бүркітті биігі қырандардың құтты мекені болған. Сол себептен қос заңғар киелі де қасиетті саналады.
Өзендер мен бұлақтардың кереметіне баға жетпейді. Балалық шағымның куәгері - Атасу мен Шажағай, Зәйімке, Сарысу өзендерін көп жағаладым. Суына шомылып, балығын ауладым. Шажағай өзені тартылып қалды. Табиғат жыл-жыл сайын сараңсып барады. Адамдарға өкпелейді ғой деймін. Табиғатты налытуға болмайды. Онда өмір сүруді қиындатып аламыз. Күліп ағатын күміс бұлақтарға зар болдық. Солардың бал татыған кәусарынан бала кезімде қанып ішкен едім. Әлі күнге шейін аңсаймын. Тұнығынан бір жұтсам-ау деп. Әредік кезігеді тау ішінде. Баяғы екпіні жоқ, сыздықтап жылап ағады. Ағысынан жаңылып тұма боп қалған бұлақтарға жаным ашиды.
Мені қаламға үйір қылған - дала көрінісі, туған жер келбеті.Табиғатты бейнелеп туған жер дейміз ғой. Дала көріністері - оның тау мен тасы, өзені мен көлі, бұлағы, мың сан өсімдігі, аң мен құсы сені еріксіз өнерпаз ғып шығарады. Содан да мен кішкене күнімнен даламен мұңдас болдым. Нағыз суретші табиғаттың өзі. Менің сурет салуға икемім жоқ еді. Туған жердің сұлулығын сөзбен өрнектеуге құлшындым. Әсіресе, тауларға, сайында ағатын бұлақтарға ынтық едім. Сағымды далаға жаным құмар. Оларды түсімде де көз алдымнан өткізіп жатамын.
Тау анасы, бұлақ ерке қызындай,
Өр төсінде еркелейді күліп жай.
Бейне бұлақ тамырындай таулардың,
Қысы-жазы тулап аққан суынбай.
Таулар мені бигіне бастаса,
Бұлақ жайлы түсінігім басқаша.
Ұлылығын сүймес едім таулардың,
Балбұлағы сайында ағып жатпаса, - деп жырладым. Өзендерді де ыстық көретінмін. Олардың шапағатын көп көрдім.
Өзен-өзен анамсың ғой сен де бір,
Күміс сумен тазартасың тәнімді.
Балалығым толқын қуған сенде жүр,
Тамсана бір тыңдап қалам үніңді, -деп қимастықпен еске аламын...
Ө.Кәріпұлы
ӨМІР КӘРІПҰЛЫ
Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы, Құмдауыт ауылында 1940 жылы 5 мамырда дүниеге келген. Он жылдықты Жаңаарқа ауданының орталығындағы орта мектепте бітіріп, ҚарПИ-дің филология факультетін аяқтаған. Еңбек жолын Қызылтау мектебінде мұғалімдіктен бастаған. Ауыл мектептерінде жиырма жыл ұстаздық қызмет атқарған. 1980 жылдан бері Ақадырда тұрады. Аудандық «Ақадыр таңы» газетінде журналистік мектептен өтті. Аудандық «Қазақ тілі» қоғамын басқарған. 1997-2003 ж.ж. аудандық «Заман» газетінде қызмет атқарды.
Ұлттық дәстүр-салттың қанат жоюына, тіл мен діннің жандануына үлес қосты. Оның бастамасы бойынша Ақадыр өңірінде «Бүркітші қансонарда» деген облыс аралық бүркітшілер жарысы өтіп тұрды. «Қымызмұрындық» мереке-жәрмеңкесі жалғасын тапты. Билер сайысы, ақындар сайысы, тіл мерекесі аудандық «Қазақ тілі» қоғамының ұйымдастыруымен жүйелі өтіп тұрды. Қоғам жетекшісінің бастамасымен Ақадырда 1992 жылы мешіт ашылды.
Өмір Кәріпұлы – шығармашылық жолын өлең жазудан бастаған. Алғашқы қалам алды жырлары аудандық «Жаңаарқа» газетінде жарияланды. Облыстық «Орталық Қазақстан» газетінде топтама жырлары шығып тұрды. Жазушы поэзиядағы мүмкіндігін прозада байқатып, әңгіме-повес жанырында қаламгерлік қарымын таныта білді.
«Сарыбел сазы» (1977), «Атасының баласы» (1980), «Есік тоған» (1985), «Бұрқақ» (1991), «Тайталас» (2001), «Серілер мен перілер» (2003), «Сыбаға» (2010), «Тамызық» (2008) т.б. кітаптарының авторы.
Ө.Кәріпұлы айрықша ұлтжанды азамат, туған халқының дәстүр-салты мен тілінің, дінінің жоқшысы. Тәуелсіздіктің орнығуына, елдігіміздің еңсе көтеруіне талант қарымымен де, жүрек жылуымен де қал-қадірінше үлес қосуда.
Өмір Кәріпұлы – 1986 жылы СССР Ж азушылар Одағының мүшелігіне өткен, еліміз тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі. Бұрынғы Ақадыр ауданының Құрметті азаматы.
Жазушының қазақтың ақиық ақыны Сәкен Сейфуллинге, атақты күйші Сайдалы сары Тоқаға, Әбікен Хасеновке арнаған хикаяттарының көркемдік деңгейі жоғары. Оқырманнан тәуір бағасын алған шығармалар.
Өмір Кәріпұлының сөзіне жазылған бірнеше әндер бар. «Жаңаарқа вальсы», «Сағынады елі Сәкенін» «Алаштың Абызы еді» т.б. әні Ы.Тәукейұлынікі. Бұл әндерді жергілікті әнші Бота Ноғаева орындайды.
Әдебиеттер:
Кәріпов Ө. Бұрқақ: роман пов; ред. Ш. Құмарова. - Алматы: Жазушы, 1991. - 253 б.
Кәріпов Ө. Ескі тоған. - Алматы: Жалын , 1985. - 160 б.
Кәріпұлы Ө. Дархан дарын // Алаштың Ақселеуі: Ақселеу Сейдімбектің өмірі мен шығармашылығы / Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті; құраст. П. Өтепова. - Астана: Фолиант, 2012. – 75-79 б.
Кәріпұлы Ө. Қоңыр сарын: әңгіме-хикаяттар, тәмсілдер; Қарағанды облысының әкімдігі. - Астана: Фолиант, 2014. - 387 б. - (Сарыарқа кітапханасы)
Кәріпұлы Ө. Серілер мен перілер. - Астана : Фолиант, 2004. - 50 б.
Кәріпұлы Ө. Сыбаға. - Алматы: ҚазАқпарат, 2010. - 329 б.
Кәріпұлы Ө. Тайталас. - Астана: Елорда, 2001. - 263 б.
Кәріпұлы Ө. Тамызық. - Алматы: Құс жолы, 2008. - 348 б.
Кәріпұлы Ө. Тұғыр. - Астана: Елорда Жастары, 2011. - 399 б.
***
Дариға, жазғы түндер - ай! / сөзі Ө. Кәріпұлы ; әні. Ы. Тәукейұлы // Орталық Қазақстан. - 2005. - 16 маусым (№ 118/119). - 13 б.
Кәріпұлы Ө. Аға дос // Қазақ әдебиеті. - 2015. - 14-16 сәуір (№ 14). - 6 б.
Кәріпұлы Ө. Айнымалы тіршілік // Орталық Қазақстан. - 2017. - 11 сәуір (№ 39). - 4 б.
Кәріпұлы Ө. Аңсар // Жұлдыз. - 2017. - № 12. - 39-98 б.
Кәріпұлы Ө. Асан шерлі // Жұлдыз. - 2013. - № 4. - 105-122 б., Орталық Қазақстан. - 2013. - 16 наурыз (№ 41/42). - 4 б ; 19 наурыз (№43). - 4 б.
Кәріпұлы Ө. Ата қонысқа тағзым // Шет шұғыласы. - 2018. - 16 тамыз (№ 34). - 8 б.
Кәріпұлы Ө. Балалық шақтың белестері // Орталық Қазақстан. - 2015. - 19 қараша (№ 192/193). - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Балтыр // Қазақ әдебиеті. - 2012. - 5-11 қазан (№ 41). - 9 б.
Кәріпұлы Ө. Біздің жігіттер // Орталық Қазақстан. - 2016. - 22 желтоқсан (№ 198). - 3 б.
Кәріпұлы Ө. Дәу шал // Орталық Қазақстан. - 2013. - 14 қыркүйек (№ 156/157). - 5 б., Қазақ әдебиеті. - 2013. - 4-10 қазан (№ 39/40). - 9 б.
Кәріпұлы Ө. Дидақшы // Орталық Қазақстан. - 2009. - 26 наурыз (№ 43). - 6 б.
Кәріпұлы Ө. Жаратылысы бөлек еді // Орталық Қазақстан. - 2017. - 23 қараша. - 1 б.
Кәріпұлы Ө. Жетім бұрым // Қазақ әдебиеті. - 2005. - 20 мамыр(N19). - 8-9 б.
Кәріпұлы Ө. Жоғалып табылған махаббат // Қазақ әдебиеті. - 2011. - 10-16 маусым. - 9 б.
Кәріпұлы Ө. Жұптастар // Орталық Қазақстан. - 2011. - 4 маусым (№ 89/90). - 8 б.
Кәріпұлы Ө. Зікір // Орталық Қазақстан. - 2008. - 22 мамыр (№79) . - 4 б.
Кәріпұлы Ө. Керім дала, кең дала // Шет шұғыласы. - 2015. - 7 қазан (№ 41). - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Қайсар қазақ // Қазақ әдебиеті. - 2018. - 26 қаңтар-1 ақпан (№ 3). - 12, 13 б.
Кәріпұлы Ө. Қиянат // Үркер. - 2012. - № 11. - 39-42 б.
Кәріпұлы Ө. Қолшатыр // Жұлдыз. - 2008. - № 10. - 81-105 б.
Кәріпұлы Ө. «Құба белдің жонынан жалын шалқып...» // Орталық Қазақстан. - 2015. - 10 қазан (№ 162/163). - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Математик Ергешбай // Жұлдыз. - 2015. - № 7. - 3-44 б.
Кәріпұлы Ө. Мезгіл әуендері // Егемен Қазақстан. - 2014. - 30 шілде (№ 146). - 6 б.
Кәріпұлы Ө. Мысал әңгімелер // Орталық Қазақстан. - 2008. - 17 мамыр. - 8 б.
Кәріпұлы Ө. Өз тауының қыраны // Орталық Қазақстан. - 2018. - 26 мамыр (№ 56). - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Өз туының қыраны еді // Орталық Қазақстан. - 2017. - 28 желтоқсан). - 7 б.
Кәріпұлы Ө. Сағымды дала, сағынышты ғұмыр // Қазақ әдебиеті. - 2016. - 22-28 сәуір.- 6 б.
Кәріпұлы Ө. Садық Смағұловтың рухына арнау // Шет шұғыласы. - 2018. - 22 қараша.- 6 б.
Кәріпұлы Ө. Сегіз кітапқа саяхат // Шет шұғыласы. - 2017. - 5 қаңтар (№ 1). - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Сөз өнерінің тарланы [Мәтін] / Ө. Кәріпұлы // Орталық Қазақстан. - 2019. - 5 желтоқсан (№ 135). - 7 б.
Кәріпұлы Ө. Тас мүсіні құлжаның томсарады // Орталық Қазақстан. -2014.- 20 наурыз.-6 б.
Кәріпұлы Ө. Тілеутай Смағұловтың рухына // Шет шұғыласы. - 2017. - 18 мамыр. - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Түйе баққан жиренше // Егемен Қазақстан. - 2011. - 22 шілде. - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Тұғыр // Шет шұғыласы. - 2012. - 14 маусым (№ 24). - 4 б.
Кәріпұлы Ө. Ұлттық қайнар немесе Қажетсіз дағдылар // Қазақ әдебиеті. - 2014. - 16-22 мамыр (№ 20). - 1, 3 б ; 23-29 мамыр (№ 21). - 1, 5 б.
Кәріпұлы Ө. Ұлттық қайнардың көзі ашылып болды ма? // Орталық Қазақстан. - 2014. - 19 маусым (№ 113/114). - 4 б.
Кәріпұлы Ө. Ұстаздың тұнық ойлары // Орталық Қазақстан. - 2014. - 8 наурыз. - 4 б.
Кәріпұлы Ө. Шырғай // Шет шұғыласы. - 2013. - 28 ақпан (№ 9). - 5 б.
Кәріпұлы Ө. Этнографиялық өлеңдер // Орталық Қазақстан. - 2014. - 26 шілде. - 6 б.
Ө. Кәріпұлы туралы әдебиеттер:
Кәріпұлы Өмір // Қарағанды. Қарағанды облысы: энциклопедия / ред.А. Абдулин.- Алматы: Атамұра, 2006.- 287 б.
Кәріпұлы Өмір //Қазақстан жазушылары XX ғасыр: анықтамалық.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 158 б.
Жұмаділдин А. Кәріпұлы Өмір // Жаңаарқа: Дерекнама.- Алматы: Кенже-Пресс-Медиа, 2003.- 111 б.
Кәріпұлы Өмір // Шет ауданы: энциклопедия / ред. Ә. Оспан. - Алматы : ҚазАқпарат, 2013. - 204 б.
Балалар бағының бағбандары: анықтамалық / құраст. Ш. Күмісбайұлы. - Алматы: Балалар әдебиеті, 2008. - 293 б.
Сейдімбек А. Шығармалары: алты томдық. - Астана: Фолиант, 2010 – 500 б.
Кәріпұлы Өмір // Қазақстан жазушылары: анықтамалық: 75 жыл / құраст. С. Қамшыгер. - Алматы: Ан Арыс, 2009. - 199 б.
Жұмаділдин А. Кәріпұлы Өмір // Жаңаарқа: дерекнама; ред. Б. Әбдіғазиұлы. - Алматы: Kenje Pzess Media, 2009. - 59 б.
***
Ауылда тұратын жазушы оқырмандарымен кездесті // Орталық Қазақстан. - 2010. - 11 қараша (№ 184/185). - 5 б.
Әбілдинов Қ. Алаңды жеңген қалам // Орталық Қазақстан. - 2009. - 14 мамыр - 6 б.
Әлжантегі Т. Жазушының жарқын әлемі // Орталық Қазақстан. - 2010. - 4 қараша (№ 180). - 3 б., Ақиқат. - 2015. - № 12. - 81-83 б.
Әлиман Ж. Шұқыраған жылқы, бұрқыраған жусан// Орталық Қазақстан. - 2015. - 24 қараша (№ 196). - 6 б.
Бәкірова Б. Жазушымен кездесу өткізілді // Шет шұғыласы. - 2013. - 4 сәуір - 4 б.
Бекжанұлы А. Алтын сақа // Орталық Қазақстан. - 2015. - 19 қараша (№ 192/193). - 5 б.
Бидайбеков А. Өнегесі көп Өмір ағам // Орталық Қазақстан. - 2010. - 11 қараша. - 5 б.
Елім деп еміренді, жыр толғап тебіренді // Шет шұғыласы. - 2013. - 16 мамыр (№ 20). - 5 б.
Жайлыбай Ғ. Ағаға тілек // Орталық Қазақстан. - 2010. - 11 қараша (№ 184/185). - 5 б.
Кеңпейілов Т. Өнегелі кездесу // Орталық Қазақстан. - 2010. - 23 қараша (№ 192). - 6 б.
Киік Қ. Кәріповтің кітабы шықты // Орталық Қазақстан.- 2005.- 31 наурыз.-11 б.
Қаражігітов А. Шабыт құшағында // Орталық Қазақстан. - 2010. - 11 қараша. - 4 б.
Қаражігітов А. Шабыт құшағындағы қаламгер // Мысты өңір. - 2010. - 29 қазан. - 8 б.
Майбас Т. Алтын тамыр // Орталық Қазақстан. - 2012. - 28 шілде (№ 125/126). - 7 б.
Майбас Т. Зергер // Орталық Қазақстан. - 2010. - 11 қараша (№ 184/185). - 4 б.
Майбас Т. Көк аспан, қара жер // Орталық Қазақстан. - 2015. - 19 қараша. - 5 б.
Мұқаев Ш. Абыз // Орталық Қазақстан. - 2017. - 12 желтоқсан (№ 138). - 3 б.
Оразаев С. Дарын дархандығы /Т.Майбас // Орталық Қазақстан.-2000.- 20 қыркүйек
Рақымов Б. Сарыбел саздары // Орталық Қазақстан.- 2005.- 7 шілде.-12 б.
Тәукейұлы С. «Тайталас» тағлымы // Орталық Қазақстан.- 2003.- 29 наурыз.-16 б.